Vorige week verscheen ‘De bisschop van Rome’, het nieuwe Vaticaanse document over de rol van de paus in relatie tot andere Kerken. De tekst doet voorstellen voor een nieuwe kijk op het pausschap; kardinaal Kurt Koch legt uit hoe het nu verder kan gaan.

Op 13 juni publiceerde het Vaticaan De bisschop van Rome, een 130 pagina’s tellende studietekst over het pauselijk primaat, oftewel de rol van de paus als leider van de Kerk. Het pauselijk primaat geldt voor sommige niet-katholieke Kerken als een struikelblok op weg naar meer christelijke eenheid; het document richt zich dan ook met name op de oecumenische discussie rond het pausschap.

De tekst bevat verschillende voorstellen voor een kijk op het pausschap die de eenheid tussen christenen zou kunnen bevorderen. Suggesties daarvoor zijn onder meer “een duidelijker onderscheid tussen de verschillende verantwoordelijkheden van de paus” en een “herformulering” of “herinterpretatie” van het dogma van de pauselijke onfeilbaarheid, wat inhoudt dat een paus onder bepaalde voorwaarden zaken mag bepalen die bindend zijn voor heel de Kerk.

‘Niets opleggen’

De suggesties in de tekst zijn heel nadrukkelijk niet meer dan voorstellen. Dat roept al gauw een gevoel op van ‘en hoe nu verder?’. Kardinaal Kurt Koch, prefect van het Dicasterie voor de Bevordering van de Eenheid van de Christenen – het Vaticaanse ‘ministerie’ dat aan deze studietekst gewerkt heeft – legt aan persbureau KNA uit dat de voorstellen bewust heel voorzichtig zijn geformuleerd.

“Dat hebben we gedaan zodat andere Kerken niet de indruk krijgen dat wij hun een afgerond programma willen opleggen”, zegt hij. “Het document moet duidelijk maken: hier zijn onze voorstellen, nu wachten we op jullie reacties, maar we hebben nog geen volledig programma.”

Speciale rol

Volgens kardinaal Koch zijn de voorstellen minder ingrijpend dan ze op het eerste oog lijken, omdat de paus al een speciale rol in de oecumene speelt en “in feite het primaat al uitoefent”. Dat is te zien “aan het feit dat veel vertegenwoordigers van andere kerken naar Rome komen voor de paus”.

“Initiatieven zoals de uitnodiging van de paus aan andere kerkleiders om in Assisi voor de vrede te bidden, laten zien dat de paus al een speciale rol speelt in de wereldoecumene. Dit duidelijker institutionaliseren buiten dergelijke incidentele gelegenheden zou een volgende stap kunnen zijn.”

Eerste onder gelijken

Koch denkt daarbij aan het vaststellen van een soort oecumenisch ‘ere-primaat’. De paus zou daarbij enkele bijzondere bevoegdheden kunnen krijgen die zijn rol als primus inter pares – Latijn voor ‘eerste onder gelijken’ moeten benadrukken. “De katholieke Kerk kan die bevoegdheden echter niet alleen bepalen, maar alleen in dialoog.”

Kijkend naar de geschiedenis van het christendom ziet Koch twee bevoegdheden die mogelijk geschikt zijn voor het oecumenische primaat. “Dat zijn de bevoegdheid om een algemene vergadering van Kerken bijeen te roepen en voor te zitten, en de taak van bemiddeling bij conflicten. Beide hebben al bestaan in de kerkgeschiedenis.”

Verjaardag van ‘Nicea’

Volgend jaar wordt de 1700ste verjaardag van het Eerste Concilie van Nicea gevierd. Op deze kerkvergadering werden enkele belangrijke theologische principes vastgesteld. Zo werd daar vastgesteld dat Jezus waarlijk God is, werd de manier bepaald waarop de datum voor Pasen ieder jaar berekend kan worden en werd daar de basis gelegd voor de Geloofsbelijdenis van Nicea, die nog altijd uitgesproken wordt.

Kardinaal Koch ziet de verjaardag van het Concilie als een kans om de oecumenische banden aan te halen. “Mijn maximale hoop zou zijn dat niet alleen de katholieke en oosters-orthodoxe Kerken daarbij betrokken zijn, maar ook de protestantse. Maar hoe en wanneer de verjaardag gevierd zal worden, valt nog te bezien.”