Het nieuws dat kardinaal Becciu voor de Vaticaanse strafrechter moet verschijnen, roept ten minste drie prangende vragen op.

Eind vorige week deden geruchten de ronde onder Vaticaan-journalisten dat vrijdag een vinerdi di fuoco zou worden, een ‘dag van vuur’. Vrijdag ging voorbij zonder vonken, dus waren we opgelucht. Zaterdag echter, bracht een vuurzee die buiten controle zou kunnen raken.

Het Vaticaans strafhof maakte bekend dat het tien mensen en drie bedrijven in staat van beschuldiging had gesteld wegens verschillende vormen van financiële corruptie. Veel ervan draait om de rampzalige Londense vastgoeddeal van ruim 330 miljoen euro die het Staatssecretariaat afsloot.

Voor het eerst is een van de aangeklaagden een kardinaal – de Italiaan Angelo Becciu, die van 2011 tot 2018 sostituto was, de nummer twee van het Staatssecretariaat. Becciu liet zijn advocaat meteen zijn “absolute onschuld” verklaren, zoals hij steeds heeft gedaan, en andere aangeklaagden deden hetzelfde.

Keerpunt of niet

Het was een van die dagen waarop je de geschiedenis bijna onder je voeten kon voelen veranderen. Kardinaal zijn betekende altijd dat je nooit excuus hoefde te maken; tegenwoordig lijkt het erop dat zelfs kardinalen vervolgd kunnen worden, net als iedereen.

Maar onder degenen die paus Franciscus’ hervormingen volgen, lijken de aanklachten evenveel vragen op te roepen als te beantwoorden. Hoe de antwoorden op die vragen vorm krijgen, zal bepalen of zaterdag als historisch keerpunt de boeken ingaat, of als het nieuwste hoofdstuk in ‘Alles in het Vaticaan verandert, zodat alles hetzelfde kan blijven’.

Vraag 1: En Parolin en Peña Parra?

Twee mensen die ook bij het Londense schandaal betrokken waren, werden zaterdag niet aangeklaagd: kardinaal-staatssecretaris Pietro Parolin en aartsbisschop Edgar Peña Parra, Becciu’s opvolger als sostituto. Vatican News schreef dat volgens de aanklagers geen van beiden “effectief geïnformeerd was om volledig op de hoogte te zijn van de juridische effecten die de verschillende categorieën van daden zouden veroorzaken”.

In 2013 besloot het Staatssecretariaat, nog met Becciu, een aandeel van ongeveer 200 miljoen euro te nemen in een voormalig warenhuis in de chique wijk Chelsea. Het idee was om er luxe appartementen in te maken. Door veel bochten sleepte de zaak zich voort tot 2019, toen Peña Parra de boel al had overgenomen. In deze hele periode was Parolin de uiteindelijke baas.

Goedkeuring van de top

Er zijn duidelijke documenten die laten zien dat Parolin en Peña Parra op de hoogte waren gebracht van de details van de transacties en ermee instemden. Op 25 november 2018 schrijft Parolin bijvoorbeeld in een memo voorstander te zijn “van de uitvoering van het contract”.

Een van de Italiaanse financiers, de leek Gianluigi Torzi, is onder de aangeklaagden. Op grond van onder meer dit memo gaf een Britse rechter eerder dit jaar Torzi’s tegoeden in het Verenigd Koninkrijk weer vrij. Hij concludeerde dat het bewijs tegen Torzi niet voldoende zou zijn omdat zijn acties volledige goedkeuring hadden van Vaticaanse topmensen.

‘Vervangbare’ kardinaal

Als Parolin en Peña Parra inderdaad misleid werden door hun eigen mensen en externe consultants, dan roept dat verontrustende vragen op over hun oordeelsvermogen en competentie.

Voor veel waarnemers is het echter verleidelijk om te concluderen dat de reden dat zij werden gespaard, minstens deels is dat ze dicht bij paus Franciscus staan en dus politiek ‘onaanraakbaar’ zijn. Becciu daarentegen was in 2018 uit de gunst van de paus geraakt en kon als ‘vervangbaar’ worden gezien.

De beproefde Vaticaanse strategie in strafzaken was altijd de hoger geplaatsten ontzien en een kleinere vis – meestal een leek of lagere geestelijke – offeren. De cynische kijk op de huidige aanklachten zou dus zijn dat het enige verschil is dat het woord ‘kleinere’ uit de spelregels is geschrapt. Als de pauselijke doelmatigheid het vereist, kan nu zelfs een kardinaal losgelaten worden.

In de rechtbank komt de geloofwaardigheid van de bevindingen over Parolin en Peña Parra zeker aan de orde. Advocaten van de beklaagden zullen betogen dat wat hun cliënten deden, volledig door de top was goedgekeurd.

Het is ook nog niet duidelijk of het Hof het toestaat de twee als getuigen te laten oproepen in de zaak, waarvan de eerste zitting op 27 juli is.

Vraag 2: Waarom René Brülhart?

De meest verrassende onder de tien aangeklaagden is niet Becciu, maar de Zwitserse advocaat René Brülhart. Hij is voormalig president van de door paus Benedictus XVI opgerichte financiële waakhond AIF. Brülhart en zijn voormalige rechterhand Tommaso Di Ruzza zouden de “basisregels voor supervisie” zwaar geschonden hebben door een niet-legitieme betaling aan Torzi legitimiteit te verlenen.

Dat is een nogal verbazingwekkende vondst, want de AIF had en heeft geen enkele bevoegdheid over het Staatssecretariaat – ze overziet enkel de ‘Vaticaanse bank’ IOR. Het is dus moeilijk te zeggen welke “basisregels” Brülhart geschonden zou hebben. Bovendien was hij niet-uitvoerend president, de operationele bevoegdheid lag bij Di Ruzza. Al had hij een schimmige deal willen goedkeuren, hij had zelf niet de bevoegdheid om dat te doen.

Brülhart noemde zijn aanklacht in een verklaring “een procedurele blunder” die geen stand zal houden.

Vraag 3: Waar is de transparantie?

Verslaggevers hadden zaterdag aanvankelijk alleen een Vaticaanse verklaring van twee pagina’s. Die bevatte vooral namen en een algemene beschrijving van de aanklachten; niet wat de beklaagden zouden hebben gedaan om die aanklachten te verdienen.

Wat later publiceerde Vatican News een achtergrondverhaal met aanzienlijk meer details. Ook dat specificeerde trouwen nog niet welke wetten de beklaagden zouden hebben gebroken en hoe hun gedrag illegaal zou zijn onder die wetten.

Bovendien zei ten minste een van hen dat hij zaterdagmiddag om half drie nog altijd geen formele aanklacht had ontvangen.

Lovende krantenkoppen

Om de waarheid te zeggen, er is een 488 pagina’s dikke aanklacht waarin de aanklachten worden gespecificeerd. Die was voor de aankondiging zaterdag gemaakt, maar blijkbaar werd besloten die niet voor publicatie aan verslaggevers of zelfs de beklaagden te geven.

Er kunnen heel goed legitieme strategische redenen zijn geweest om dat niet te doen. Maar sommige waarnemers vragen zich af of Vaticaanse medewerkers gewoon niet wilden dat iemand meteen goed naar de kleine lettertjes zou kunnen kijken. Nu kregen ze wat ze liever hadden – grotendeels lovende koppen in de wereldwijde pers over hoe historisch het is dat het Vaticaan een kardinaal vervolgt voor financiële vergrijpen.

Aangezien een van de kernwoorden van de huidige hervorming ‘transparantie’ zou moeten zijn, kun je vragen stellen bij hoe transparant dit proces zal zijn.

Lijken in de Vaticaanse kasten

Een ding lijkt duidelijk: een aantal aangeklaagden, onder wie Becciu, lijkt niet geneigd alles rustig te ondergaan. Ze lijken klaar om een grondige verdediging te voeren. En aangezien Becciu weet waar de lijken in de Vaticaanse kasten liggen, zou dat snel interessant kunnen worden.

De zitting van 27 juli zal waarschijnlijk tot opschorting leiden in verband met de traditionele Italiaanse vakantieperiode. Het zou dus al september kunnen zijn voor alles echt begint. Als dat gebeurt, is de rechtszaak dé Vaticaanse kijktip van de herfst. (Vertaling Peter Doorakkers)

John L. Allen jr. is hoofdredacteur van de katholieke nieuwssite Crux, waar dit artikel eerder verscheen.